Christmas Thawhkehnak Tuanbia

Part I

Biadomhnak:-

Kum fate kan thlen lengmang bantuk in, tu kum Christmas zong chunkhar kip nih kan meh le kan thilpuan cu kan thlen hui ko lai! Kan hnu kum Christmas ah voksa a cawmi chungkhar nih tu kum christmas cu arsa nan cawk lai i, arsa a rak cawmi chungkhar hna nih cawsa deuh nan cawk ko lai. Kan mehcawkmi, chungkhar eidin le kan hni puan lawng kum fate kan thlen peng i kan nunzia bal kan thlen bal lomi hi a poi ngai ngai.

Tu kum cu chung lei he lenglei he thleng tuah hna u sih! Tu hlan kan Christmas hman tawnning nih Christmas tinhmi a nganhzia cawnpiaktu le hmanning thar hmuhsaktu capar a si. Khah, Christmas thawhkehnak tunbia in hun i thawk tuah u sih.

I. Khrihfabu Tuanbia Ah Kan Hmuh Khawhmi

Jesuh Khrih a chuahnak le a rak tlawnlennak hmun, Jerusalem le Bethlahem hrawng a ummi zumtu hna nih Jesuh chuahlawmhnak (Christmas) an tuah ni aa dang cio. Roman Catholic le protestant khrihfabu tam deuh nih December 25 ah an tuah. Eastern Orthodox khrihfabu hna nih January 6 ah an tuah i Arminian khrihfabu hna nih January 19 ah an tuah ve. Sihmanhsehlaw vawlei cung khrihfabu tam bik nih Christmas ah an hmanmi ni cu December 25 hi a si ko. Cucaah, kan hngalh a herhmi cu December 25 ah Jesuh a chuak, ti ruang ah hi ni ahhin Christmas cu tuahmi a si lo. December 25 ah Christmas cu tuah lo ding, ti leikap siloin tuanbiabia nih, an rak tuahnak a raung, zeitindah a kan cawnpiak, timi tu kan zoh tuah lai.    

Khrihfa nih December 25 ah Jesuh chuahlawmhnak puai an hmannak hi a rak tuan ngaingai cang. A.D 336 lio hmanh ah khan, A.H Newman nih December 25 hi Khrihfa nih Jesuh Khrih chuah lawmhnak puai tuah ni ah a rak cohlan cang. Cun khrihfa upa minthang Chrysostom zong nih A.D 386 ah December 25 i “(Christmas) lawmhnak puaituahnak nih, kan nih nichuah lei khrihfabu a kan phanhnak kum hra tluk hrawng lawng a si rih; sihmanhsehlaw nitlak lei khrihfabu nihcun a hram thok tein an rak hman peng cang”, tiah a rak ti ve.

Cun Hippolytus zong nih A.D 300 hrawngah khan December 25 ah Jesuh chuahlawmhnak puai (Christmas) an rak tuahnak kong a rak chim ve cang. Khrihfa nih December 25 ah (Christmas) puaituahnak an ngeihnak hi a sau ko cang. Sihmanhsehlaw Christmas tiah minbunh hram an thoknak hi cu, hnu deuhpi ah a hung si. Harper’s Bible Dictionary nih a chimning ahcun A.D 1123 hrawng ah khan “Cristes mass” timi mirang holh hlun biafang in December 25 hi auh a rak si cang, a ti. Cu hnu kum zeimawzet A.D 1568 hrawng ahcun modern English in “Christ mass” tiah auh a hung si, tiah a peh chap.

Cucaah a cunglei kan hmuhmi in a fiangmi cu, “Christmas” tiah auh a rak si hlan piin, khrihfabu hmaisa hna nih, December 25 ah Jesuh chuah lawmhnak puai tuah an rak thok diam cang tinak a si.

Cu caah zeiruangah dah December 25 ni theng ahhin, Khrihfa hna nih hi puai hi an rak tuah ve? Hi ni theng ah Jesuh a chuak, tiah an rak zumh caah a si hnga maw? Cun hi ni ah an tuahmi puai hi Ni pathian a biami hna biaknak puai he pehtlaihnak a ngei maw? tihi a tawinak tein fianter kan i zuam lai.

December 25 ah Christmas puai an tuahnak a ruang: December 25 hi Rome pennak chung ah a ummi Ni pathian biami hna puai tuah ni a rak si caah, cu zumlotu hna puai ah kal loin, an mah tein Pathian bia he an i nuamh i caan an rak hman khawh ve nak hnga caah, kha lio zumtu hna nih an rak tuahmi a si. Ni pathian a biami hna nih an pathian sunghlawihnak caah an tuahmi puai ahcun raithawinak, zuu dinnak le sa einak a phunphun an rak tuah. Cu puai cu ram cozah nih nih theihpi mi puai ngan a rak si caah, kha lio chan zumtu hna i an fale hna le (biatak ah a dir lem lo mi pawl an si lai cu) zumlotu tuahmi puai ahcun an rak kal ve tawn, ti a si. Cu bantuk in an kal peng ko ahcun an zumhnak le an nunning fak piin a hrawh hna lai ti, kha lio hruaitu upa hna nih an rak hmuh caah, Zumlotu hna nih an Ni pathian sunghlawihnak puai an tuah Ni theng te ah,  zumtu hna nih an mah dang tein, Jesuh kong i cawnpiaknak le sunghlawihnak peknak caah puai an rak tuah ve tawn. Cu bantuk in khrihfa kha an hung karh deuh deuh tikah, cu Ni ah puai tuahtu kha an hung tam deuh lengmang ve.

Cun A.D 313 ah Constantine siangpahrang pa nih Jesuh Khrih langhnak a hmuh hnun in, a lung aa thleng i khrihfa kha zalennak a rak pek hna. Khrihfa biaknak kha rambiaknak ah a rak ser. Cu caah khrihfa hna nih an rak ngeihmi phung tete si hna seh, an caan sunglawi le an puai an ngeihmi tete si hna seh, duh sah tein cawisan thluahmah an hung si hna. A.D 350 hrawng ahcun, Ni pathian biami hna an pathian biak Ni a rak si mi December 25 kha, Khrihfa Pathian, Jesuh chuah Ni lawmhnak puai tuah Ni titu in, rampi nih theih a hun thok cang. Cu ticun, Christmas December 25 ni cu vawlei cung pumpi nih ulhmi holy day ah a hung cang thainak cu a si.

II. Christmas Puai A Thawhkehnak Tuanbia le Nihin Christmas Kan Hmanning

Christmas cu zumlotu hna nunning nih zumtu fale hna nunzia le zumhning a hrawh sual nak hnga lo, zumhnak kilvennak caah an rak tuahmi a si bantuk in, hi ni hi kan chungkhar Pathian kong thawngtha cawnpiaknak , an nunzia le an zumhning venhimnak caan ah kan hman awk a si.

Hlan lio ahcun, kiangkap a ummi zumlotu hna nunzia nih kan fale nun a hrawh sual lai, ti an rak phang. Sihmanhsehlaw nihin ahcun lenglei minnung (zumlotu) nunzia nak in, chungkhar nu le pa hna nunzia tu nih, Christmas ni ah fale nunzia a hrawh deuh cang hna. Kan nunzia tha lo, kan thilhrutning tha lo le kan dineining tha lo nih kan fale nun a hrawh sualnak hnga lo, tutan Christmas cu lungfim tein hman u zuam tuah u sih!

Christmas caan ahhin kan nunning, kan thutning, kan dinning le kan eining vialte hi kan fale caah nun hrawktu an si sual maw, ti ruat bu tein, tu kum Christmas cu hmang hna u sihlaw Bawipa aa lawm tuk lai. Ka nupi, ka pasal, ka fale hna caah tahfung le thlalang kan si, ti hi philh hna hlah u sih.

2015 Christmas hi ka nupi, ka pasal le ka fale hna hmai ah kum khat (2015) chung zohchunawktlak in ka nung maw? ka nunzia hi an caah nun sersiamtu a si maw? an nunzia hrawktu hna ka si sual maw? timi check caan ah hman hna u sih.

Christmas cu “tuah u”, tiah Baibal nih a kan fialmi a si lo caah, Christmas puai ah kai tel paoh ahcun, midang laksawng ka chuah poah ahcun, Pathian aa lawm ko lai, tiah kan ruah awk a si lo. Christmas puai ah vaa tel paoh le Christmas va tuah paoh kha Pathian nih a lawmh pi hrim hrim lo. Pathian ngaihchiatertu thil tha lo kan tuah tawnmi, kan cawlcanghning, din eining le holhrelning kan i ngaichih ni le kan hlawt ni tu siseh law, Pathian aa lawm ko lai. Cu caah zeibantuk nunzia he dah ka hman, timi hi phaisa zeizet dih in dah ka hman, inn zeizet dah laksawng ka chuah hna, Khua lei ah Christmas ka tuah piak hna, thil thar zeizet dah ka chungkhar ka cawk piak hna, tinak in biapi deuh a si.

Khrihfa hna nih Christmas kan hmanning ruang ah zumlotu hna nih, “aw……..hi hna hi kan mah he buu khat kan si ko hih”, tiah an ti sualnak hnga lo nuamhsaihnak men siloin, kan nunzia i check nak caan (ni) ah tutan Christmas cu hmang hna u sih, tiah zangfah kan nawl hna.