Thursday 21 April 2022

Welch Thanghnâk

 


Kum zeimaw zat a liam hnu 1904 ah, Pathian nih a Thlarau cu a toih thân i cucu “Welch Revival” tiah hngalh a si. Cu `thanghnâk nih mi million 5 hrawng Pathian pennâk chungah a luhpi hna. Cuticun leicung ram dangdang ah thawngṭhabia phuangin missionary tampi an kal. - James O. Fraser, Tuluk ram Nitlâknâk leiah Lisu miphun hna nawr dingin a kal i Lisu miphun thong tampi Khrih ah piantharnâk an co. - C. T. Studd, kum 15 a ti ah bechia ngaiin a zaw. Africa ram ah thawngṭhabia phuang dingin Pathian kawhnâk a theih i a kum 18 ah Congo ah missionary ah a kal. 

Mi thong tampi Khrih sinah a hruai hna. - D. E. Jones, Northeast India ah thawngṭhabia phor in a kal. Kum 50 chungah mi ting nga hrawng nih piantharnâk an co. Atu kan vawlei pi ah hin minung billion 7 kan um cang. Hi kan vawlei pi hi thawngṭhabia in kan nawr ding a si ahcun, Pathian Thiang Thlarau Thianghlim toihnâk kan herh, `hanghnâk kan herh. Ṭhanghnak hi mitla hna khamh an sinâk ding caah Pathian cawlcanghnâk a si. 

Lei pumpi thawngṭhabia chimphuannâk lim a si hlan tiang, asilolah Zisu Khrih leicung i a ratthân hlan tiang Thiang Thlarau toihnâk um dingin thlacam hi kan `uanvo a si. Leicung dihlak thawngṭhabia i nawr kho dingin Thiang Thlarau toihnâk caah thlacamtu hna hi thlacamnâk in na bawm ve hna lai lo maw?

Hihi Rev. Dr. Rual Uk ca lehmi chung in lakmi a si.

A Voi Thumnâk Amerika Thanghnâk

 


Kum zeimaw zat a liam hnu 1857 ah, Jeremiah Lanphier nih Fulton Street, New York Khawpi ah thlacam `tinâk ngei dingin mi a sawm. Thla ruk chungah mi 10000 kha i tongin `hanghnâk caah thla an cam. A rauh hlanah Pathian nih thanghnak a run thlah, cucu “A Voi Thumnâk thanghnâk” (Third Great Awakening) tiah hngalh a si. 

Kum hnih chungah million hnih lai Khrih ah nun tharnâk an co i mi tampi mission rian tuan ah an kal. Cu Thlarau toihnâk theitlai hna cu: -Hudson Taylor dirhmi mission, “China Inland Mission” in missionary tampi an thlah i kum 100 chungah Tuluk mi million khat thawngtha in an nawr hna. -“The Student Volunteer Movement” ti mi a dir i ram dangah siangngakchia 20,500 hrawng an thlah. 

A. B. Simpson mission, “Christian and Missionary Alliance” a dir. -C. I. Scofield mission, “Central American Mission” a dir. -P. Cameron Scott mission, “African Inland Mission,” le mission dang tampi a dir. thanghnâk tuanbia `ialtu J. Edwin Orr nih, “thanghnâk i piangtharnâk co, asiloah nun tharchuah`hânnak a hmutu hna hin missionary cawlcanghnâk hi an chuahpi tawn,” tiah a ti.

Hihi Rev. Dr. Rual Uk ca lehmi chung in lakmi a si.

A Voi Hnihnâk Amerika Thanghnâk


Kum zeimaw zat a liam hnu 1794 ah, kawhhran hna kha thlarau leiah fa ngei kho lo, cingin, Baptist Pastor Isaac Backus nih a hmuh caah kawhhran hna sinah `thanghnâk caah thlacam le rawl ul dingin ca a tial.

 A biakam bangin, Pathian nih a mile thlacamnâk cu a leh i Thiang Thlarau a cawlcang `hân, cucu “A Voi Hnihnâk thanghnâk” (Second Great Awakening) (1794-1840) tiah kawh a si. Mi thong za tampi Khrih leiah an i thleng i kawhhran ah an lut. 

Cu `thanghnâk theitlai cu “Lei pumpi huap missionary cawlcanghnâk” dirhmi hi a si. Cu hna cu: - William Carey, England in India ah thawng`habia a phorh. - Adoniram Judson, Kawlram ah thawngtha bia a phorh. - Robert Morrison, Tuluk ramah thawng`ha a phorh, Tuluk ram i missionary hmasabik a si. - Robert Moffat, Afrika ram i mission riantuannâk innkâ ongtu a si.

Hihi Rev. Dr. Rual Uk ca lehmi chung in lakmi a si.

Thiang Thlarau Huham Cu Thlacammi hna Sinah a Phân

Hihi lamkaltu hna nun zongah a dikmi a si. Zisu nih an sinah nawlpek le biakam a pek hna ti hi philh hlah. Luke nih Zisu nih, “Jerusalem chuahtâk lo ding le Pa biakam kha hngak dingin nawl a pek hna,” (Apo 1:4) tiah a `ial. Hi biakam hi thiltikhawhnâk huham kamhnâk a si – vawlei nawr khawhnâk ding biakam a sizia Zisu nih Lam. 1:8 ah “Asinain nan cungah Thiang Thlarau a phâk tikah, thiltikhawhnâk nan ngei lai i Jerusalem le Judah ram vialte, Samaria ramkip le vanhram deng tiangin ka biahngaltu nan si lai,” ti mi nih hin a fehter. Bawipai nawlpêk kha zulin thiltikhawhnâk huham kamhmi i ruahchan pahin inn cungdot ah an hung kai i thla an cam. 

Bible nih, “Cu vialte cu nu hna le Zisu nu Mary, Zisu nau le hna he donghcat loin ruahnâk pakhat in thlacam le nawlnâk kha an tuah,” (Apo 1:14) tiah kan hmuh. Ni 10 a rauh hnuah Thiang Thlarau cu thletbungh a si i Jerusalem kawhhran cu ai `hang i huham in thomh a si. A rauh hlanah thawng`habia he vawlei kha chuak lakin an nawr. Vawlei cungah Thiang Thlarau toih a sinâk hmun kipah thlacamnâk a um hmasa zungzal ti hi na hngal maw? Thanghnâk tuanbia hngal tak takmi Dr. J. Edwin Orr nih, “Pathian nih a mile sinah thil thar zeimaw a tuah lai pauh ah, thlacamnâk ngei dingin a tuah ta zungzal,” tiah a ti. 

Amerika ram thanghnâk a vei hnihnâk (1794-1840) a phâk hlanah, Pathian nih Isaac Backus tiah kawhmi pa kha `thanghnâk caah thlacamnâk hoha duhnâk thinlung ngei dingin a lung a thawhter. Cân tlawm te chungah kawhhran tampi le zûmtu thong tampi nih `thanghnâk caah thla an cam i a rauh hlanah Thiang Thlarau a rak phân, cuticun thong za tampi Pathian pennâk chungah luhpi an si. A voi thumnâk `thanghnâk a phâk hlanah, Pathian nih Jeremiah Lanphier thinlung ah Thiang Thlarau toihnâk um dingah thlacam duhnâk thinlung a ngeihter. Zûmtu dang zong nih cu `thanghnâk caah thlacam ah tel ve hna seh ti a duh caah, New York khuapi, Dutch Church biakinn hlun pi thlalangawng ah ca te, “~thangnâk ca thlacamnâk ah tel ve a duhtu pauhpauh, ra u, thlacam`i u si ,” tiah a tar. A ni khatnâk ah cun amah lawng thla a cam. A hmai zarh ah thlacamtu mi 20 an si. A rauh hlanah New York khuapi hmun dangdang ah `thanghnâk ca thlacamtu a za a za in an um. A donghnâk ah Pathian nih an thlacam a leh hna i Thiang Thlarau a rung phân. Hi `thanghnâk hi kum hnih dengmang a nguh i mi ting nga le thing hra karlak Pathian pennâk chungah luhpi an si. Kum 1904 ah missionary rual kha Korea ramah kawhhran derh a si rih lo caah an lung a fak. 

Korea ram cu Kristian biaknâk hi a um hrimhrim rih lo, anmah ram chung biaknâk lawng a um. Missionary rual hna cu ni fatin Korea ram caah thla an cam. Korea ram ah a ummi mission vialte nih ni khat ah nazi pahnih cio Korea ramah `thanghnâk a tlun nâkhnga thla an cam. Zarh kar zeimaw zat hnuah Thiang Thlarau a rung phân i cân tlawm te chungah mi thong sawmnga an piangthar i kawhhran ah an lut. Cuticun Korea ramah a fekmi kawhhran a dir. Hibangin Thiang Thlarau toihnâk hi khukbilnâk ruang i a ummi a rak si zungzal. South Afrika ram i pastor a rak `uanmi Andrew Murray nih hibantuk Thiang Thlarau toihnâk hi a tep ve, “Thlacamnâk hi thiltikhawhnâk huham a si, cu chirhchanin thlarau fang ahnâk cu a um tawn,” tiah a ti. Kan hnu 2004 i Lairam Hakha khuapi zongh an teh ve mi `thanghnâk zong kha thlacamnâk ruangah a si kha! ~thanghnâk a phâk hlanah, piangthar zûmtu hna nih thla an cam tuk i a min men Kritian hna zong nih piantharnâk mi tampi nih an co. Kum 2005 December thla ah Kawlram ah ra in, hmun dangdang ah crusade nei dingin ka nupi he anka sawm. 

Kawlram khawpi bik Yangon ah vanlong in kan phân i cuticun myo fate Kale ah kan zuang. Kale ah kan riak i a thaizing ah Lairam khawpi Hakha lei panh in kan kal, nazi 14 chung maw`aw kan i cit hnuah Hakha khawpi cu kan phân. Kan phâk zan ah pumhnâk kan ngei cawlh, Thiang Thlarau umpinâk cu kan nun nih kan hngalh cio. April 2004 ah Pathian rian`uantu mi tlawmte hna nih `thanghnâk caah thlacam duhnâk an ngei. Mi 400 hrawng zong tlâng cungah kai in thla an cam. Ni thum le zan thum chung hna rawlul in Thiang Thlarau cawlcâng dingin thla an cam. Cubangin a bu pipi i thlacamnâk cu `um thum hrawng an ngei. Hakha khuapi hi Khristian khawpi ti a si nain, a min men Kristian an tam i piangthar kristian cu tlawmte lawng an si. Kawlram Kristian hrimhrim hi piangthar an tlawm tuk. 

Cubangin thlacamnâk hruaitu evangelist hna hohatnâk in Hakha khuapi ahcun Pathian biachimnâk an ngei. Khawruahhar ngai mi 10000 lai an ra i mi zeimawzat nih piantharnâk an co. Cuticun Hakha khuapi `thanghnâk ruangah mi tampi Pathian pennâk chungah luhpi an si. Ngol loin zan 279 bak pumhnâk/thawng`habia chimnâk an ngei. Hakha khua ah a phânmi `thanghnâk zong hi Thiang Thlarau toihnâk um ding ah cun thlacamnâk hi a tawh a si ti kha aka hngalhter. Thlacamnâk hi Pathian thinlung thlennâk ding caah a si lo, zeicatiah Pathian thinlung cu a fiang ciami a si. Pathian nih cun `thanghnâk phâkter hi a duhmi a si. Thlacamnâk timi cu Pathian biakam amah sinah phâkter le cu a biakam tlinter dingah zumhnâk he amah Pathian hal hi a si.

Rev. Dr Rual Uk lehmi cauk chung in lakmi a si.



Wednesday 12 December 2018

"Zeitindah Thiang Thlarau huham cu kan ngeih khawh lai?" (power 10)

Zeitindah Thiang Thlarau huham cu kan co khawh lai? Zisu sinah Thiang Thlarau i a khatmi le huham i thuammi na si khawhnâk dingah zumhnâk in thla na cam le na hal a herh. Cucu a si, lamkaltu hna nih an rak tuah – zumhnâk in thla an cam, rian`uannâk dingah Thlarau i an khah hlanlo le huham i thomh an si hlanlo an hal i an kawl. Baibal in, “Cuticun Olivet timi tlangin Jerusalem ah an kir, cu tlang cu Jerusalem pawng sabbath ni i kal khawhnak a si,.... Cu vialte cu nu hna he Zisu nu Mary, Zisu nau le hna he donghcat loin ruahnâk pakhat in thlacam le nawlnâk kha an tuah,” (Apo 1:12,14) tiah a ti. 

Pentikos huham co ve ding ahcun thlacamnâk ah kan i pek a herh i zumhnâk in kan hal a herh. Paul zong nih, “... zumhnâk thawngin kamhmi Thlarau kha kan hmuh khawh lai,..”(Gal 3:14) a ti tikah khan hi kong hi a chim duhmi a si. Hi Baibal câng te hi a si F. B. Meyer nunram i Thlarau khah nun innkâ onpiaktu cu. F. B. Meyer nih Thiang Thlarau i khah nun ngeih a duhnâk hi kum saupi a si, asinain zeitindah Thlarau le huham i khahnâk ding lam ti kha a rak hngal lo. 

Ni khat cu thlacam `inâk ah ai tel i hi Baibal câng Gal 3:14 hi a rel, cuticun a thinlung ah biatak a fiang pup ai. Thlacam `inâk in a chuak i lam ah kalin amah tein thla a cam, “Maw Bawipa, Thiang Thlarau huham a herhmi an um ahcun keimah hi ka si. Asinain zeitindah Thiang Thlarau i khah ding le huham coning ding ti hi ka hngal lo, ka bâ tuk cang, ka buhri cang,” tiah au pahin a kal lengmang. Aw in a lungthin ah, “A thimi Khrih kut in ngaihthiamnâk nai lâk bangin, a nungmi Khrih kut in Thiang Thlarau kha i lâk,” tiah chimmi kha a theih. Mr. Meyer nih, “Cu le cângkâ a hmasabik Thiang Thlarau huham kai lâknâk a si, cuticun cu cân thawkin lâk kha i din ti loin loin ka peh lengmang,” tiah a ti. Na sinah co khawh i a ummi cu Thiang Thlarau huham hi a si, asinain zumhnâk in cu huham cu na hal a herh, na ngah hlânlo na hal a herh:

- Khrih caah rian na `uannâk ah ral`hat chinchinnâk kha
na herh maw?
- Na nun ah Thiang Thlarau hna`uan bauin nai hngal
maw?
- Na thlarau nun lamthluan ah baumi zei dik a ngeimi in
nai hngal maw?
- Vawlei khupthaltu si loin, vawlei tu nih na nun kha a
khupthal a leh lengmang ti kha nai hngal maw?
- Hi vawlei pi hi thawng`habia nih a nawrmi kha hmuh
na duh maw?
- Miphun dangdang sinah Bawipa sunlawinâk a phak kha
hmuh na duh maw?

Cu thil vialte co le hmuh na duh ahcun Bawipa sinah a Thiang Thlarau i khat ding le a huham i khat dingin na hal a herh. Thiang Thlarau huham co dingin na hal rih lo ahcun atu hrimhrim ah zumhnâk in Pathian sinah a Thiang Thlarau i khat ding le huham i thuam dingin hal. Hibangin thla na cam khawh, “Bawipa, naka kamhmi Thlarau huham ruangah lomhnak bia kan chimh. Na huham cu kei zong nih ka co khawh ve ti kha ka zumh. Keimah le keimah hmangin thil lianngan tuah na duh ti kha ka zumh. Cucaah na Thlarau in ka khatter law, huham in ka thuam, cuticun hi leitlun hi nangmah leiah ka thlen khawh lai. Amen,” ti in.

Note: Hi Rev. Dr. Rual Uk ttialmi "Thiltikhawhnak Huhman Hi Ngaih Khawh A Si" timi cauk chung in lakmi a si.