“Bawipa Thlacamnak” Hi Judah Mi Ca Lawng Cu Maw, A Si Ko?

Biadomhnak

Nai hrawng cu, kan miphun lak ah, “Bawipa Thacamnak Cu Judah Miphun Hna Caah A Si; Khrihfabu chan zumtu hna nih kan hman awk a si lo”, tiah a cawnpiaktu hna an hung um pah. Mi cheu khat hi cawnpiaknak nih hin, an lung a buaiter ngaingai hna. Cu nak in, a thalodeuh rihmi cu, buaipi awk tlak a si le si lo zong an fiang lo. Buai awk tlak lo ah, kan thawngtha chimtu hna nih an kan buaiter, tiah an phun zai pah.

‘Bawipa Thlacamnak’ cu Chin miphun nih caan sau ngaingai kan hman cangmi a si caah, kan lungthin nih a taihchan ngai ngai cang! A ruang tha ngaingai ngeih lo ahcun, hman ti lo ding cu, kan caah a har cio ko lai, ka zumh. Cucaah, tutan ahhin careltu nih kaphnih in zohchih awk kan ngeih i a cuaithlai zia kan thiam khawhnak hnga, nihin zumtu hna nih ‘Bawipa Thlacamnak’ hi kan hman awk a si ko, ti lei in ka hun tial lai. Pumpak dohnak caah si loin, kan miphun nih biatak le biadeu karlak cuai thlai zia kan thiam khawhnak hnga tinhchih in tialmi a si caah, lung thiang tein nan rak rel cio nak lai, Bawi Khrih min in kan sawm hna.

A. ‘Bawipa Thlacamnak’ Cu Tlang Cung Cawnpiaknak Chungtel A Si Caah, Nihin Zumtu Nih Kan Hman Hrimhrim Awk A  Si

Baibal kan hrilhfiah tik ah, kan hrilhfiah mi cacang kha zei bantuk khulcaan lio ahdah chim a si? Zei bantuk cawnpiaknak chung (context) i aa telmi dah a si? Hi cawnpiaknak a thei hmaisa biktu mibuu hi tah, mizei bantuk dah an si? timi pawl, thate in ruah hi a biapi taktak. Cucaah, Bawipa Thlacamnak hi nihin zumtu hna caah hman awk tha a si le si lo, tha tein hun zohfel tuah u sih!

Biakam Thar Chung ah ‘Bawipa Thlacamnak’ hi hmun hnih ah kan hmuh; Matt. 6:9-13 le Luke 11:2-4 an si.

Luke 11:2-4 karlak ah pakhat kan hmuh. Hi kaa zawn ahhin, Luke nih ‘Bawipa Thlacamnak’ cu a mah dang te in a chiah. Cawnpiaknak dangdang chung ah telhchih in a tial lo. A mahte lawng (independent) in a chiah. Biathoknak zong ah, “voikhat cu Jesuh kha” tiah a tlangpi in a chim. Cucaah, a a thlurtlaitu cawnpiaknak (larger context) zoh awk in a um lo.

Sihmanhsehlaw Matt. 6:9-13 karlak ahcun ‘Bawipa Thlacamnak’ cu, elawk zeihmanh um loin, “Tlang Cung Cawnpiaknak” chung bak ah chiah chiah a si. Tlang Cung Cawnpiaknak cu Jesuh Khrih nih, cawnpiaknak (discourse) panga a ngeihmi lak ah, a hmaisa bik le a sau bikmi cawnpiaknak a si. Hihi vawlei cung zumtu dihlak nih kan tahfung ah kan i ser bikmi le khrihfa asilomi hna zong nih, an hngalh bikmi Jesuh cawnpiaknak a si. Baibal thiam sang tampi nihcun, Tlang Cung Cawnpiaknak hi zumtu nih kan Pathian muisam kan ken khawhnak hnga ding caah, a herhmi cawnpiaknak vialte a tlinnak hmun a si, tiah an ti. A ruang cu: Jesuh a zumtu hna nih, Biakam Hlun zumtu hna nak fak deuh in, Pathian duhnak tuah an herh zia, a cawnpiak hna.

“Cucaah, Pathian nih tuah hna seh, ti an duhmi hna tuahnak ah, phungbia cawnpiaktu saya hna le Farasi mi hna nakin Nan Fel deuh lo ahcun, Vancung pennak chungah cun nan lut kho lai lo” (Matt. 5:20) tiah a rak ti hna. Nawlbia zulh aa bochanmi Farasi mi hna nak in kan Fel Deuh khawhnak ding ah, kan tuah a herhmi tete pakhat hnu pakhat in, Jesuh nih a hun chim hna. Hna cu:

1. Farasi Mi hna nih ‘Lainawn’ an hrial ai ah, kan nih nih kan unau cung ah ‘thinhun/biachia chim’ hi kan hrial awk a si (Matt. 5:21-26)

2. Farasi Mi hna nih ‘Nu pa sualnak’ an hrial ai ah, kan nih nih ‘sual duhnak lungthin he nu zoh’ hi kan hrial awk a si. (Matt. 5:27-30)

3. Farasi Mi hna nih a kan dawtu cu dawt ve ding, an ti lio ah, kan nih nihcun kan cung ah sualnak a tuahtu ngaihthiam ding, ti a si (Matt. 5:38-42)

4.  Farasi Mi hna nih nan ral cu va hua hna u, an ti lio ah, kan nih nihcun a kan ‘huatu hna caah thlacapiak ding, ti a si. (Matt. 5:43-48).

Hi bantuk in, Nawlbia tang minung hna nih Pathian duhnak an rak tuahning nak in a tha deuh in, kan tuah a herhmi piangfiang tein Jesuh nih Tlang Cung Cawnpiaknak chung ah a cawnpiak hna. Cu bantuk in, kan tuah dingmi a chimmi chung ahcun ‘Bawipa Thlacamnak’ zong hi aa tel vemi a si. Kha lio chan Judah miphun hna nih, hi thlacamnak he aa lomi thlacamnak an rak ngeih ve ko lai; sihmanhsehlaw Farasi mi hna nih cucu zohdawh in zatlang cung ah an rak cam caah Pathian nih sunparnak a co lo. Cucaah, Farasi hna thlacamnak nak in a tha deuhmi thlacamnak Jesuh nih hi bantuk in a chimhmi hna a si. (Note: Farasi nak fel deuh nun hi, Farasi mi hna nak in a fel deuhmi, Jesuh Khrih veel thawng in a tuah kho ding dirhmun chiahmi kan si. Hihi Pathian muisam lawhnak ding i kan hmuitinh (target) a si).

Cucaah, ‘Bawipa Thlacamnak’ cu nihin zumtu caah a si lo, kan ti ahcun Tlang Cung Cawnpiaknak hi a ningpi in nihin zumtu caah a si lo, kan ti lawlaw a hau. “Nan nih cu vawlei caah cite bantuk nan si, ceunak bantuk nan si, michambau ka si ti aa hngal mi cu lunglawmmi nan va si dah etc. ti pawl kan cohlan ahcun, cu hna chiahnak paiper chung ah chiah a si vemi, Bawipa Thlacamnak hi cohlan ve lo awk a tha lo. Tlang Cung Cawnpiaknak (Matt. 5-7) dang vial cohlan ko tung i Bawipa Thlacamnak cohlan lo cu, “arsa cu ka duh ko nain a hang ka duh lo” ti he aa lo.

B. Tlang Cung Cawnpiaknak Ngaitu Hna Lakah Gentile Mi An Um Ve Caah, Bawipa Thlacamnak  Cu Gentile Zumtu Hna Nih Kan Hman Ding A Si Ve Ko.

Tlang Cung Cawnpiaknak a ngaitu mibuu hi Judah miphun lawng an si, tiah kan ruah khawh men. Baibal thate in kan zoh tik ah, Gentile minung zong an rak i tel ve hrimhrim. Matt. 4:24 ah Jesuh thawng cu Siria ram zong ah a thang…..zawtnak phun phun (Siria ram mi) a ngeimi hna zong kha a sin ah an rati hna”, tiah kan hmuh. Cun, hi caan lio i Jesuh panhtu hna lakah,  Galilee ram le Khua pahra peng le Jerusalem le Jordan tiva ral ram minung hna an i tel dih v.25. Hika i Khua Pahra peng, timi le Syria ram hna hi Gentile miphun umnak hmun an si. Hi bantuk in, hmunkip in a rami mibupi hi Jesuh nih Tlang Cung ah a cawnpiakmi mibuu cu an si, ti cu fiangte in Matt. 5:1; 7:28; Luke 6:17, 20 ah kan hmuh.

Cucaah Bawipa nih hi Thlacamnak a rak cawnpiak hna lio ah khan, Gentile mizong an i tel ve hrimhrim ti cu a fiang. Judah miphun ca lawng ah rak si sehlaw, Judah miphun lawng thlacamnak thlam synagogue chung hna ah khan a rak chimh hna awk a si ko. Sihmanhsehlaw hi bantuk in, Judah miphun he Gentile miphun he cawhthup in an umnak hmun i a cawnpiak ko hna caah Judah mi ca lawng ah a si, ti cu a context ah cherhchan a ngei lomi (contextual base) cawnpiaknak a si. Cu lawng si loin, Bawipa Thlacamnak cu Tlang Cung Cawnpiaknak chung ah aa telmi pakhat a si bantuk in, Tlang Cung Cawnpiaknak hi a dihlak in Judah miphun ca lawng ah a si, kan ti lawlaw a hau hnga. Cucu kan ti ngam deuh fawn lai lo!

C. Bawipa Thlacamnak Chung Bia Hna Hi, Judah Miphun Ca He Gentile Zumtu Hna Ca He Hmanti Khawhmi Bia Lawngte An Si

A kiangkap thilsining cu tam nawn kan chim cang; kan fiang pah cang theo lai. Tlang Cung Cawnpiaknak chungtel a sinak chimchih lo zong in, amah ‘Bawipa Thlacamnak’ chung bia hna hi Baibal dihlak te cawnpiaknak zohchih in kan rel tik ah, Judah miphun ca zong ah a si kho i Gentile zumtu hna cazong ah a si kho thiamthiam mi cawnpiaknak a si. Kan Baibal chung ahhin, hihi Judah miphun ca, hihi Gentile miphun ca, tihi a um ve nain a tlawm taktak. Tahchunhnak ah, cuarpartan hna khi cu Judah miphun ca bak a si ko!

Baibal chung bia cheukhat cu a tling cangmi an si hna. Cucaah, an bianing in nihin ah zulh a herh ti lomi tampi an um. Tahchunhnak ah, raithawinak kong nawlbia hna khi Judah miphun ca lawng ah a si, kan ti ahcun kan palh men lai. Zeicatiah, Biakam Hlun raithawinak phung cu mi vialte caah thawi a si dingmi Jesuh Khrih thihnak hmelchunhnak caah pekmi an rak si. Cu hmelchunhnak cu, Gentile miphun hna Pathian program (veel ngeihnak caan) chung an luh hlan a si caah, kha lio caan ah Pathian hmanrua asimi miphun, Judah miphun hmang in langhter a rak si. Cucaah, nihin zumtu hna Baibal chung ah kan hmuh ko cu ta, tiah rai va thawi len a hau ti lo! Chim duhmi cu, an rak tuah tawn bantuk in nihin ah kan tuah a hau ti lomi, tampi an um ko. Sihmanhsehlaw ‘Bawipa Thlacamnak’ hi cu bantuk cu a si hrimhrim lo. Thate in va rel ve hmanh. Gentile zumtu he Judah miphun he kan i hrawm khawhmi thlacamnak a si! ‘Bawipa Thlacamnak’ cu Jesuh hrimhrim, hitihin nan tuah lai, tiah a rak cawnpiakmi a si. Baikam Thar cauk dihlak va rel law, Jesuh Judah miphun lawng tuah ding in zeihmanh a cawnpiak bal lo; sualchirnak chim lo in. Jesuh le Lamkaltu dang vialte nih voikhat hmanh Biakam Thar ah, tuah an kan fial lomi ‘cheuhra cheukhat’ hmanh biatak tein kan i tlaih i a kan fialmi ‘Bawipa Thlacamnak’ kan tuah awk a si lo, ti cu aa ningcang lai lo! (Note: Biakam Thar peknak cu ‘cheuhra cheukhat leng a si awk a si).

Kan miphun chung in, Thawngtha chimtu cheukhat nihcun Judah miphun ca lawng ah a si, an ti nain a ruang an chimmi tete an derhdawh ngaingai; nihin zumtu ca zong ah kan tuah thiamthiam a herhmi lawngte an chim! Hringhrim in an mah duhnak lei ah Baibal an kawih. Tahchunhnak ah, “Mi nih kan cung i palhnak an tuahmi kan ngaihthiam hna bantuk in, kan palhnak kan ngaithiam ve tuah” timi hna hi, Biakam Thar ngaihthiamnak kong (doctrine of forgiveness) he aa kalh hrimhrim lo. Pathian nih kan sual a kan ngaihthiam bantuk in midang sual ngaihthiam ve ding, timi hi Biakam Thar dihlak te nih a kan cawnpiakmi a si. Jesuh zong nih tahchunhnak hmang zong in hi kong hi a kan cawnpiak! Cucaah, careltu dawtmi hoi le hna Bawipa Thlacamnak kong ah lunghring in um ti hlah u sih! Tlang Cung Cawnpiaknak a donghnak ah Jesuh nih, “Hi ka cawnpiaknak a a thei i a zultu cu lung cung i inn a sami mifimpa bantuk a si. Matt. 7:24. Sihmanhsehlaw a thei i a zul lomi cu thetse cung ah inn satu mihrutpa bantuk a si Matt. 7:25” tiah kan hmuh. Tlang Cung Cawnpiaknak chungtel a si komi, ‘Bawipa Thlacamnak’ telhih in, amah zumtu/zultu hna nih kan zulh himhrim awk an si zia, Jesuh Khrih nih hi tahchunhnak hin a namhnetnak a tuah.

Nihin zumtu hna kan ca a si lo, tinak caah an hmanmi ‘Bawipa Thlacamnak’ chung biafang fiangternak zong a herhning in kan hun tial thante lai.