Thursday 17 December 2015

Jesuh Chuah Donnak Caah Vawleipi Aa Tiimtuah

                           Part II
Biadomhnak:-
2015 December thla chung ah, president Thein Sein nih Chinram a rak tlawn lai, ti a si ruang ah, Chin ram cozah nih a lamkip in timhtuahnak an ngei cang. Lam an remh, khuapi an thianh i Beute Khua le Khuabe Khua hartong pawl hna cu president Thein Sein saduhthah bantuk in, hmunthar ah rak i thial chung ding in, Chin ram uktu pawl nih an chimh hna, tiah thawng kan theih. A si awk a si hrim ko. Rampi pakhat uktu president nih rak tlawn cu a sunglawi tukmi a si caah, kan laam, kan inn le pawngkiang vialte remhsiam cu, kan tuah ding hrim hrim a si ko.
Kum zabu pakhat (1st century) vawlei zong a uktu Bawipa Jesuh Khrih nih tlawn a rak timh caah, a lamkip in aa sersiam i aa rak i timtuah ve. Kha chan lio minung hna nih, an dihlak in, Jesuh chuahnak ding caah vawleipi aa sersiam cuahmah, ti hi an rak hngal lo; sihmanhsehlaw Pathian prohet hna nihcun fiang tein an rak hmuh ko cang. Vawleipi Jesuh chuah donnak ding caah aa sersiamning a rak hmu fiangtu hna nihcun, fawi tein an rak cohlan khawh ve. Zei khua tuaktan hualo le kiangkap ah zeidah a cang, timi zoh awk boi hngal lo pawl nihcun an rak nganh cikcek. Kumzabu 1st vawlei nih Jesuh chuahnak caah zeitindah aa timhtuah, ti hngalh hi, a chuakmi naute (Jesuh) kha, zeibantuk minung dah a si, timi hngalhnak caah a herh ngaingai. Cucaah zeitindah vawleipi nih Jesuh chuah cu a rak don, timi kan zoh tuah lai.

1. Pathian Herhnak Luntgthin, Mi Vialte Sin Ah Peknak In, Vawlei Nih Jesuh A Don
Greek mifim thiam hna cawnpiaknak nih pathian phunphun biaknak le minung leikap cawlcanghnak men in, Pathian phanh khawh a si lo zia fiang tuk in a rak cawnpiak hna lio a si. Tahchunhnak ah, Socrates le Plato nih biatak tein an rak cawnpiakmi cu, “Atu kan umnak vawlei cu, a tak in a ra te dingmi hmuhsaktu (a thlam) lawng a si. Cucaah vawlei minung hna nih lungthin lei (fimnak in) ruahcuanh khawhmi thil hi thiltha le thil dawh bik an si” ti hi a rak si. A sullam cu, minung nunnak hi vawlei in a dih dong men ding a si lo zia fiang tein an rak cawnpiak. Cu lawng si loin Greek miphun hna tuanbia le ca hna nih (eg. Agamemnon), ‘minung nih kan sual man cu kan tuar lai’ timi ruahnak fakpi in a rak cawnpiak hna. Hi nih hin, Jesuh Khrih khamhnak thawngtha bia cohlan khawhnak ding caah fakpi in minung lungthin le ruahnak a rak sersiam ve.

2. Vawlei Pumpi Nih, Holh Phun Pakhat Lawng Hmannak In, Jesuh A Rak Don
Alexander the great cu 336 BC in 323 BC tiang Greek pennak uktu bawi a rak si. Greek pennak ah bawi a hung si thok in, a pennak ram dihlak ah Greek holh le Greek nunphung cawnpiak ding, tiah nawlbia a rak chuah. Cucaah Greek pennak chung ram vialte cu Greek holh le Greek nunphung an cawnpiak hna i an rak hmanter hna. Cucaah Rome cozah nih Greek cozah a hun tei i vawleipi an uk hnu zong ah khan, pennak cu an chuh khawh ko hna nain, Greek  holh le lungput cu minunglungthin ah fak tuk in a luh cang caah an rak thleng kho thai ti lo. Cucaah Rome cozah zong nih an ram chung (kha lio vawlei dihlak) minung tam bik nih an hmanmi le thiammi a si caah, Greek holh hi (Latin holh tlawmpal telh chih in) an pennak ram chung official language ah an rak hman thai ve.
Hi nihhin Khrih kong thawngtha khuazakip ah, holh kongah buainak zeihmanh um lo in, an chim i an tial khawhnak hnga, lam kaupi a rak sersiam ve. Jesuh chan lio tiang ah khan, Rome pennak chung ah Greek holh hi biatak tein hmanmi a rak si rih. Nihin zumtu zong nih kan hman pengmi Baibal cauk (Biakam Thar) tiang in, Greek holh in tial a rak si. Vawlei nih Jesuh chuahnak ding ah aa tiimhtuahnak phun khat a si.

3. Ralhrang Vialte Thawldawi In, Daihnak He, Vawlei Nih Jesuh A Rak Don
Rom pennak chung ahhin mifir, damiah le tipung an rak tam tuk caah khuakhat le khua khat karlak za long tein kal ngam a rak si lo. Sihmanhsehlaw B.C. 27 in A.D. 14 karlak Rome siangpahrang a rak tuanmi Ceasar Augustus chan ah khan, Rom pennak kauh chap a duh caah, Rome chung i a ummi tipung le damiah buu vialte hrawh dih ding in nawl a rak chuah i an dihlak in hrawh le dawi dih an rak si. Cucaah, Mediterranean rili kiangkap hrawng ram vialte ah tih awk ral an um ti lo. Khua pakhat le pakhat karlak zalong te le hnangam tein an tlawng kho cang! Hi nih hin, zalong tein, khuazakip ah thawngtha chim khawhnak boruak a sersiam i tih awk um lo le phan awk zeihmanh um lo in, Khrih thawngtha chim khawhnak lam a rak sersiam.

4. Vawlei Dihlak Zalong Tein, Kalnak Lam Sersiamnak In, Vawlei Nih Jesuh A Rak Don
Jesuh chuah lai hrawng ah ah khan, Rome cozah nih an pennak ram chung vialte zalong tein tlun kal khawh a sinak hnga,  an khualipi Rome forum in Rome pennak chung dihlak,  a kilne tiang, kal khawhnak in lam an rak pemh dih. Hi lio chan Rome pennak nihhin vawlei pumpi ti awk a rak huap. Hi nihhin vawlei khamhtu ding ah a hung chuak dingmi Jesuh Khrih kong thawngtha,  vawlei cung khuazakip ah fawi tein kalpi a si khawhnak hnga, lam a rak sersiam. Lamkaltu cauk chung Paul khual tlawnnak kan zoh tik ah, cu lam cu thawngtha karhternak caah biatak tein a rak hman hna, ti kan hmuh.

5. Minung Nih Bochanmi Thil Hrawh Dihnak In, Vawlei Nih Jesuh A Rak Don
Kha lio chan minung hna nih an rak zumhning ahcun, ramkulh/ramthen kip nih uktu pathian an ngeih dih, tiah an rak zumh. Cu caah ram pakhat nih a dang ram pakhat kha a tei ahcun, a teitu ram uktu pathian kha a thawn deuh caah a si, tiah an rak zumh. Cu bantuk caan lio ahcun Rome cozah nih kha chan vawlei pi (ram vialte) a vun tei dih hna tikah, tei asimi ram vialte nih kan (bochan mi) kan ram kulh uktu pathian nak in Rome pathian a thawng deuh, timi zumhnak an rak ngeih dih. Cucaah mi vialte nih, Rome cozah kan tei khawhnak hnga, Rome pathian nak in a thawng deuhmi pathian kan biak a hau, timi ruahnak an rak ngeih lio te a si. Hi nihhin  vawleipi a khamhtu Pathian, vawlei siangpahrang, tiah auh asimi Jesuh an cohlan khawhnak hnga fakpi in minung lunthin a rak sersiam ve.

Biadonghnak
A cunglei ahkan hmuhmi vialte hi van le vawlei sertu Pathian fapa, nih rak tlawn a timh caah kan vawleipi nih timhtuahnak a rak ngeih chungmi an si hna. Greek pennak chung ah, Greek mifim hna (400 BC hrawng) cawnpiaknak hmang in minung lungthin aa sersiam, cun Greek thawnnak le nunphung hmang in vawlei cung dihlak nih i hrawm khawhmi Greek holh (300 BC hrawng ah) a hung chuak. Hi bantuk hi kha hlan vawlei ah a um bal rih lomi a si.
390 BC hrawng in, Rome pennak hmang in vawlei nih i sersiamnak rian cu a hun peh ve. Zalong tein, khua zakip ah, tlunkal khawhnak lampi a chuak, khuazei an kalnak lam hmanh ah buainak le tihnung ral pakhat hmanh a um sualnak hnga lo ralhrang vialte hrawh le dawi dih an hun si. Cu chap lo ah, thawngtha chimtu hna nih Rome sermi lampi in an kal i, Greek holh in thawngtha karhternak rian ralhrang tihawk um lo tein an tuan tik ah, mipi nih Khrih thawngtha an rak cohlan khawhnak hnga, Rome cozah nih a teimi ram vialte nih Pathian dang van an ngeih liote a rak si hui.
Hi bantuk in Jesuh chuahnak ding caah vawlei leikap in, a herhmi thil zeizong vialte, aa sersiam i aa timhtuah dih bak ah, van le vawlei siangpahrang khamh Bawi Jesuh Khrih cu a hung chuak. Hihi accident a si kho lo! Nikaa le thlapa thok in tichung thilnung vialte tiang nih a nawl a ngeihmi khamh Jesuh rat ding a si ruang ah, kan vawleipi nih timhtuahnak a rak ngeihmi hrimhrim a si ko. Jesuh rat lai kha, vawleipi nih fiang tuk in a hngalh i a rak i tim tuah. Aa timhtuah dih i aa ready bak ah Jesuh cu a hung chuak. Cucu kan Baibal nih, “..a tling mi caan kha a hung phak tik ah, Pathian nih a fapa kha a run thlah” (Gal. 4:4 holh dang), a timi kha a si.

* Minung nih Pathian a si an cohlan lo zong ah, vawlei nihcun a cohlan peng ko.

* Minung nih sunparnak kan pek lo lio caan zong ah sermi thil nihcun sungparnak an pek peng ko.


Kan caah ngakchia pakhat a chuak!
                Fapa pakhat pek kan si!
                Amah cu kan uktu bawi a si lai.
                Amah cu Khuaruahhar Fim Chimtu,
                A Ṭhawngmi Pathian,
                Zungzal Hmunmi Pa,
                Daihnak Bawi, ti a si lai.
Isaiah 9:6


No comments:

Post a Comment