Khrihfa Baibal: Pathian Cauk Ngeihchun

                              (Part II)

 Khrihfa Baibal Cu Zei Nih Dah A Phun Danter?

Biahmaithi:

Baibal cu a palh kho lo nain biaknak dang cathiang vialte cu an palh, tiah kan zumh. Zeidah a ruang? Khrihfa nih kan Baibal kan zumh le kan bochan bantukin an nih zong nih an cathiang cu an zumh i an bochan ve ko tung? Kan mah Baibal vial a dik ti i, midang Baibal vialte a palh dih, ti cu ruahnak bit tuk le mah lawng a tha in ihmuh a si hnga lo maw? Asiah zeicem nih dah khrihfa Baibal cu a phun danter kun?

A. Khrihfa Baibal Cu Biaknak Dang Cathiang Hna He An Tinhmi Aa Khat Lo:

Pluralism pawl nihcun “vawleicung biaknak cu lam dangdang in, tlang pakhat cungah kai aa timi bantuk kan si ko. Cucaah zei Pathian na zumh kha biapi a si lo zeicatiah an dihlakin an tinhmi aa khat ko. Muslim nih Allah an timi le khrihfa nih Jehovah kan timi aa khat ko i, Buddhsit le Hindu nih an kawl pengmi zong hi khrihfa nih kan biakmi Pathian hi a si ko. Cathiang dangdang kan ngeihmi hna hi diary bantuk sawhsawh khi an si. Cucaah nang na diary a palh i kei ka diary a hman, timi hi cu a um awk a si lo”, tiah an ti. 

Pluralism pawl nih vawlei cung biaknak le an cathiang hna an hmuhning cu hah a dam ngai ngai. Vawlei cung biaknak vialte cu zumhmi le tinhmi ah kan i khat dih ahcun kan cathiang cio nih an chimmi zong a tlangpi tal in aa khah ve awk a si. Cucaah aa khah le khah le hun zoh ta duak u sih!

Buddha nihcun “pathian a um lo” tiah a cawnpiak hna; a zultu cheukhat tu nihcun a mah kha an rak biak. A zultu vialte kha harsatnak chungin nan luat khawhnak hnga, chawva duhnak hi hrial u, tiah a rak cawnpiak hna. Four Noble Truths le zulhphung 8 (Eight-fold Noble Path) khi hngalhternak luzit (enlightenment) phanhkhawhnak lam a si, an ti. An cawnpiaknak dihlak hrampi an cathiang cu Tripitika a si.

Hindu nihcun pathian 33 million a um, tiah an zumh nain sermi thil vialte cung nawl ngeitu BAWI timi hi an ngei lo. An biakmi vialte lakah a ngan cem ah an chiahmi hna cu Brahman (sertu pathian), Vishu (venghimtu pathian), shiva (biaceihtu/hrawktu pathian) hna an si. Brahman hi vawlei le van a serchuaktu a si ti siloin ningcang tein a chiatu thawnnak (sustaining force) a si, tiah an ti. An cathiang vialte lakah a upat cemmi Rigveda nih Brahman cu zumtu hna raithawinak ah aa langmi thlarau thawnnak a si, tiah a ti. Cucaah Brahman cu pumpak pathian (personal God) siloin thli thawnnak (force) bantuk ah khin an zumhmi a si. Cucu an pathian ngan cem a hai si ko!

Muslim nihcun Allah hi vawlei le van dihlak cung nawlngeitu pathian a si, tiah an zumh. ‘Allah’ timi cu Arabic biafang a si i “pathian” tinak a si. An zumhning ahcun Jesuh zong hi Allah prophet pakhat a si ve nain pathian fapa ngeihchun cu a si lo, ti a si. Khamhnak cu Koran chimmi zulhnak le nawlngeihnak in a ra, tiah an zumh. Koran cu Allah nih prophet Muhammad sinah direct in a hmuhtermi biaphuan a si caah biaknak cauk vialte lakah a sang bikmi cathiang a si; Pathian biatak aumnak cauk cu Koran lawnglawng hi a si, tiah an ti.

Judah phung aa tlaihmi hna nihcun Yahweh pathian cu Moses pekmi nawlbia le an cathiang (biakam hlun) chung prophet hna hmangin an sinah aa lang, tiah an zumh. Jesuh cu Messiah a si lo an ti. Cucaah Biakam Thar cauk hi Pathian bia ah an pom lo. Ning cang le dawhheih tein kan nun ruangah Pathian zangfahnak kan hmu lai, tiah ruahchannak an ngei.

Mormons pawl nihcun Pathian nih Baibal chung zongah aa langh bantukin Mormon cauk chung zongah aa langh ve, tiah an ti. Hi cauk hi Moroni timi vancungmi sin in ka hmuh, tiah Josheph Smith nih a ti. An nih zumhning ahcun pathian cu ruh le sa ngeimi, kumkhua hmunmi, le Jesuh a chuah khawhnak hnga Marry he nuva sinak zong a tuahmi a si, ti a si. Khamnak le vanlei thluachuah cu Joseph Smith sinah phuan asimi langhnak zulh le nawlngeihnak in a ra lai, tiah an zumh.

Biaknak kip ngeih ciomi cathiang nih tinhmi pakhat an ngei dih hrimhrim lo. Tinhmi dang cio an ngei dih. A cunglei kan chimmi biaknak hna hi aa lomi pakhat hmanh an um lo. An lakah pakhat a hman ahcun, a dang cu an palh tinak a si hnga. Cucaah zeitindah khrihfa Baibal cu zei nih dah a phun danter i, a cung nung cem ah a chiah, tihi tawi tein hun zoh rih u sih.

B. Biaknak Dang Cathiang le Khrihfa Baibal Aa Dannak

 A cunglei kan relmi in vawlei cung biaknak ngan ngan hna nih an ngeih ciomi Cathiang cu an dihlak in an hman dih kho lo, ti cu kan fiang cang. Zungzal nunnak kongah siseh, pathian kongah siseh, an chimmi aa khat lo! Cucaah zei biaknak cathiang dah a hman, timi kongah biachahnak kan tuah a hau.

A hmanmi biachahnak kan tuahkhawhnak hnga vawlei cung biaknak kip cathiang cawnpiakmi lakah a zeidah a dik cem, tihi tha tein kan cithlat a hau

Hindu Cathiang: Hindu cathiang cawnpiakning ahcun minung cu taksa in a thih hnuah hrin-kirnak (reincarnation) nih a zulh colh, tiah an ti. Asinain minung tuanbia ah thil tha tuah mipa cu minung ah a kir than i, thilchia tuah mipa cu caw le vok hna ah an kir, timi a um bal lo. Cucaah Hindu cathiang cu a cawnpiakmi a hman ko, ti khawhnak caah tete tha a ngei lo.

Buddha Cathiang: Buddha cathiang cawnpiakning ahcun Four Noble Truths timi le zulhphung 8 (Eight-fold Noble Path) tlamting tein kan zulh khawh ahcun thlarau bantuk ah kan cang lai i, tlenglak in hngalhternak kan hmu lai, tiah an ti. Asinain an zulhphung hna cu minung nih zulhkhawh mi an si lo. Tahchunhnak ah na duhnak (desire) kha that, tiah an ti. Minung si rih chung ahcun duhnak (desire) he then awk kan tha lo.

Islam Cathiang: Muslim cathiang cu an pathian ‘Allah’ nih direct in a prophet Muhammad sinah a pekmi a si caah hi cathiang (Koran) chung ummi nawlbia vialte a zulmi cu khamh an si lai, tiah an ti. Sihmanhsehlaw sualnak kong le khamhnak kong a chimmi ah fakpi in aa kalh. Khamhnak kongah Muslim cathiang Quran  a mah le mah aa kalh. Hmun khat ah “thil tha tuahnak in khamhnak cokhawh a si” (Quran 7:6-9), tiah a ti. Cun hmun dangah mipakhat khamhnak a co ding le co lo ding cu tuahsernak lawng in siloin Allah nawl a si” (Quran 57:22), tiah a ti than fawn. Cucaah Muslim cathiang cawnpiakning in cun nun chungah khamhnak coding le coloding fiannak ngeih khawh a si lo. A mah prophet Mahammad zong khamh a si lai le si lai lo aa fiang ve lo (Quran 3:34; 46:9). Sualnak kongah Muslim cathiang Quran nih “minung sualnak cu Allah duhnak a si” (Quran 4:88; 7:6-18), tiah a ti.

Mormon cathiang: Mormon biaknak cathiang chungah khuapi min, hmunhma min le chingchiahnak tuahmi kong chimmi tampi hmuh an si. Asinain cu vialte cu nihin ah hmuh hawhmi pakhat hmanh a um lo.

 Khrihfa Cathiang: Khrihfa Baibal nih a chimmi khuapi min, hmuh hma min, le hruaitu min vialte cu nihin ah archeologist pawl nih tha tein an hmuh khawh dih. Cu lawng siloin khrihfa Baibal (Biakam Hlun) chungah rak chim ciami chungin tampi vawlei tuanbia theih awk in a tlingmi relcawk a si lo. Vawlei thohkehning le minung thohkehning fiangte zumhawktlak tein a chim khawh.  Sual thohkehning kongah Pathian duhnak ruangah siloin minung nawl ngeih lo ruangah a si, tiah a ti i cucu nifatin minung nunnak nih a hman, tiah tehte a khan. Misual hna khamhnak kongah sual ngei lo Pathian fa (mithiang) nih misual (vawlei mi vialte) caah sual ngeihthiamnak thisen a luanh piak hna, tiah a ti i cucu nihin thiang minung ngeihmi ngeihthiamnak nunphung nih a hman tiah tehte a khan ve. Khrihfa Baibal nih thih hnu pinlei nunnak kong a canpiakmi ah buaiawk pakhat hmanh a um lo: a fiang tuk. Cu lawng siloin Baibal nih a chimmi vialte le Pathian program tlinnak Jesuh chuahning, nuning, le thihning achimmi vialte kongah vawlei tuanbia (history) nih, a hman tiah, tehte a khan. Cucaah Khrihfa Baibal cu minung phuah copmi siloin Pathian nih, minung hmangin, vawlei mi vialte caah zulh awk le zumh awkah a kan pekmi hrimhrim a si.

Biadonghnak

Zei nih dah Baibal cu a phun danter?  A cunglei kan zohmi vialte fonh in kan zoh tikah khrihfa Baibal a phuntertu cu a fiang ngai ko cang. A zeidang vialte cu chia ko hna u si law, Biakam Hlun in Biakam Thar tleng lakin muhrual a tuahtu Jesuh Khrih tehte hrimhrim nihhin khrihfa kan Baibal cu biaknak dang cathiang hna lakah cungnung cem ah a chiah.

Biaknak dang cathiang nih minung le pathian pehtlaihnak kong, zungzal nunnak kong le nihin minung nunnak nih aa tinhmi kongah a phunphun in an chim cio. Cucaah vawlei kan nun chung ahhin zungzal an umnak ding hmun fimkhur tein thim thiam hi a biapi ngaingai.