A Siah Khrihfa Kan Founder Jesuh Cu Pathian Umchun Si Kun Ne Maw?

Biahmaithi:

Vawlei cungah zumlotu hohmanh kan um lo: zumhmi pakhat khat cu kan ngei cio dih. Pathian dang biami hna he naih deuh deuh in ka um hnu in, khrihfa asilomi poah zumlotu va ti men awk an rak si lo zia, kaa fiang chinchin. An pathian nakin, kan mah khrihfa Pathian a dik deuh zia an chim khawh lo hmanh ah, khrihfa biakmi Jesuh khrih zong an mah biakmi pathian cio lakah pakhat bantuk sawhsawh a si ve zia an chim tikah, eltei an har ngaingai tawn. Kan biakmi Pathian kong cio kan ceih caan ah, kan nih khrihfa biakmi Pathian cu vailam cungah a thi, kan ti hna tikah “cu bantuk pathian cu dah” an kan ti men ko. Kha bantukin kan Pathian, Jesuh Khrih zeiah a rel lomi hna he sau deuh deuh, kan umti, rian kan tuanti hna tikah, pathian poah hi an i khat dih tak ko lo hle, tiin zumlotu bantukin um diam a fawi te. A hleice tein ram dang a um cangmi hna caah. Cuca ahcun tu chan ahhin khrihfa nih kan biakmi Jesuh Khrih hi zeitindah pathian vialte Pathian a si, kan ti khawh” timi hi kan fian hrimhrim a hau. Fiang tein na hngalh khawhnak hnga a tanglei hi vun rel ve hrimhrim..

                                                                     (Part I)

                                Jesuh Khrih Cu Pathian Taktak A Si

 Baibal Rel Ding:  Galati 4:4 (Lai Baibal Thiang khi hai click law rel colh ko)

Minung nihhin kan minung hoi upatnak pek a tlakmi kan pek ko hna, sunparnak pek a tlakmi kan pek ko hna i thangthatnak zong pek awk ai takmi cu kan pek fawn ko hna. Sihmanhsehlaw  zeibantuk minung hmanh an siah “biak” hi cu kan bia duh ruam hna lo. Zeicatiah “biak” hi cu kan minung hoi pekawkah aa tlak loin kan ruah lawng siloin minung kan thinlung chungah “biak” (worship) timi hi cu Pathian lawng co phun a si, timi ruahnak te hi a rak um cio.

 A si ahcun 1^st century i Palestine ram Judea peng Bethlahem khua ah a chuakmi Jesuh hi Pathian a si taktak maw? Pathian taktak a si ahcun zeibantuk in dah kan biak?timi hi ruat ti hna u si ti ka duh.

Q 1: Jesuh hi Pathian a si taktak maw?

A mah Jesuh pumpak riantuannak a rak linsat tuk lio hmanh ah khan Judah miphun nih, mi liangan a si ti cu an cohlan bak nain, Pathian a si ti taktak hi cu an rak cohlang kho ve ruam lo. Cucu Pathian a si hrimhrim ti awktlak ngaingai a tehte a piah khawh lo ruangah maw a si, Pathian hrimhrim a si, ti khawhnak tehte zeital a um maw, tihi kan hun zoh tuah lai.

I.  Jesuh Chuah lio caan vawlei thilumtuning nih Pathian taktak a si a langhter.

Gal. 4:4 ah kan hmuhmi cu “A tlingmi caan kha a hung phanh tikah Pathian nih a fapa cu vawlei ah a run thlah” tiah kan hmuh. Hi kaa ah a tlingmi caan timi ahhin Pathian fapa Jesuh cu vawlei caan ngeitu pa Pathian nih mivialte khamhtu Pathian, vawlei mi hna lak i a hung chuahnak ding caah a tlingmi caan, Mi vialte khamhtu nih vawlei pumpi huapin rian a tuan khawhnak hnga caan. le zeizong vialte aa sersiam dih lio caan thengte ah Khrih cu a hung chuak, tinak khi a si. Cu caah Jesuh chuahnak ding caah, a tlingmi caan cu, zeitindah vawleipi nih a rak sersiam, tihi a tawinak in vun zoh hna u sih.

A. Pathian nih Rom Cozah hmangin Jesuh chuahnak caah vawlei a sersiamning.

1. Mediterranean kiangkap ram vialte ah daihnak a ser.

Rom pennak chung ahhin mifir, damiah le tupung an rak tam tuk caah khuakhat le khua khat karlak za long tein kal ngam a rak si lo. Sihmanhsehlaw B.C. 27 in A.D. 14 karlak Rom siangpahrang a rak tuanmi Ceasar Augustus chan lioah khan Rom pennak chung i a ummi tipung le damiah buu vialte kha, an rak hrawh dih hna. Hi nihhin zalong tein, kha lio vawlei khuazakip ah, thawngtha chim ah kal khawhnak boruak a rak sersiam.

2. Rome Cozah nih kha chan vawlei dihlak zalong tein kalnak lam a ser dih.

Rom miphun nihhin kan pennak ram vialte zalong tein tlun kal khawh a sinak hnga, tiah Rom khuapi in Rom pennak a kilne tiang lam tha tein an rak pemh dih. Hi lio chan Rom pennak nihhin vawlei pumpi ti awk a rak uk. Hi nihhin vawlei khamhtu, a hun chuak dingmi Jesuh Khrih, kong thawngtha vawlei cung khuazakip ah kalpi a si khawhnak hnga lam rak a sersiam ve.

3. Rom pennak chung miphun vialte nih pathian dang van an ngeih lio caan te a si.

Kha lio chan minung hna nih an zumhning ahcun ramkulh kip nih uktu pathian an ngeih cio, tiah an rak zumh. Cu caah ramkulh pakhat nih a dang pakhat kha ral tuknak ah a tei tikah, direct in khi ka ramkulh pathian khi, hi ka ram kulh pathian nakin a thawng deuh, tiah an rak ruah. Cu bantuk caan lio ahcun Rom cozahpi nih, kha chan vawleipi a vun tei tikah, tei asimi ram vialte nih, kan pathian nak in Rom pathian a thawng deuh, cu caah Rom pathian nakin a thawng deuhmi pathian kan biak a hau, timi thinlung an rak ngeih lio te a si. Hi nihhin  vawlei hamhtu Pathian tiah, midang zong nih an ti i a mah zong Pathian bantukin thil khuaruahar phun kip a tuahtu, Jesuh Khrih thawngtha an theih tikah fawi tein mipi nih an zumh khawhnak hnga, minung lungthin fak piin a rak sersiam ve.

B. Pathian nih Greek Cozah hmang in Jesuh chuahnak caah caan tling a sersiamning.

  1. Vawlei pumpi holh pakhat Greek holh hmanter an rak si.

 Alexander the great Greek pennak ah bawi  a hung can tikah, Greek cozah nih a teimi ram vialte ah Greek holh le nun phung hi hman in um seh, tiah nawlbia chuah a rak si. Greek holh kha Greek  cozah chan vawlei khuazakip khan cawnpiak le hmanter an rak si. Rom cozah nih Greek a hun tei hnu zongah khan, a pennak cu an lak ko nain, Greek idea le philosophy (a hleice in an holh) hi an rak hlaw kho lo: Greek holh le Latin holh tlawmpal  hi Rom cozah zong nih official language ah an rak hman ve. Hi nihhin Khrih kong thawngtha khuazakip ah, holh kongah buainak um lo tein, aupi le ca in tial a si khawhnak hnga, lam kau piin a rak sersiam.

2. Greek fimnak nih an mahnak in a sang deuhmi cawnpiaktu a herh lio caan te a si.

Greek mifim pawl hi tuaktannak le khua ruahnak leiah, a sang taktak mi an si. Sihmanhsehlaw a sang tukmi an khuaruahnak nih khan minung hi a hodah kan si? Zeitin dah kan dongh te lai? ti bantuk biahalnak tiang a halter hna tikah, an fimnak nih a thei kho ti lo ai. Cu caah kha bantuk tiang a fianh khotu hna (Jesuh bantuk) cawnpiaktu an herh an i hngalh lio caan te a si. Hi nihin Khrih thawngtha nih mifim thinlung ah siseh, mihrut thinlung ah siseh, hmun hma kaupi a ngeihkhawhnak hnga thinlung tlang sang a thumh hna i Pathian fapa chuahnak ding caan tling a rak sersiam ve.   

C. Pathian hrimhrim nih Jesuh chuahnak caah caan tling a sersiamning.  

A cunglei kan chim ciami vialte zong hi Pathian nih, indirect in a tuahmi lawngte, an si dih ko nain hi ka ah ka chim duhmi cu a mah Pathian hrimhrim nih direct in a tuahmi khi a si. Khrihfa tuanbia ah daih kum kumzali (400 silent years) timi kan ngei. Cucu 400 B.C in A.D aa thok tiang hi a si. Hi caan lio ahhin Pathian nih prophet kaa in siseh, mang in siseh, langhnak in siseh minung sinah bia a rak chim lo: Pathian a dai. Cu bantukin kum  400 chung, mipi nih Pathian sinin bia an theih ti lo tikah, Pathian bia kha mipi nih a hal in an rak hal tuk hringhren. Pathin prophet pakhat pakhat van kha an ngai tuk hringhren. Hi nihhin Jesuh chuahnak ding kong thanh chungtu, prophet Johan biachim mi, sunglawi tein mipi nih an cohlan i, a chimmi Pa Jesuh zong an zumh khawhnak hnga caah lam kaupi in a sersiam.

A cunglei ah kan hmuh bantuk in vawlei khamhtu Messiah chuahnak ding caah vawlei uknak leiin siseh, vawlei fimnak leiin siseh, biaknak leiin siseh, kan vawleipi cu, Pathian nawlpeknak in, aa rak i timtuah i zeizong vialte tling tein, a sersiam/ready dih cang caah, Pathian nih a fapa cu vawlei ah nu ngak virgin, Marry pum hmangin a run thlah. Cucu Paul nih Gal. 4:4 ah “A tlingmi caan kha a phanh tikah Pathian nih a fapa kha a run thlah, nu chung in a hung chuak” (when the fullness of time had come, God sent forth His son, born of woman..) a timi sullam cu a si.

Cu caah Jesuh cu Pathian a si hrimhrim ti cu. a chuah lio caan ah kan vawleipi nih. a mah donnak caah aa rak i sersiamning nih fiang tein a langhter. Hi thil vialte hi accident in a cang kho mi an si lo, vawlei History cungah nawl ngeitu, Pathian nih master plan hmangin, Khrih chuahnak ding caah a tuah hramhram mi a si ko.

II. Jesuh Prophet Chim chung ning tein a chuahnak nih Pathian taktak a si a langhter.

- Number 24:17 kan rel tikah prophet Ballam hmangin Pathian nih “Jacob chungin Arfi pakhat a chuak lai,” tiah Jesuh a chuahnak ding kong rak chim chungmi, kan hmuh. Cu prophet bia a tlin lainak caan a hngak pengmi, nichuahlei mifim hna nihcun “a Arfi kan hmuh” tiah an ti i a mah biak awk ah an kal colh. (Matt. 2:2). Mifim hna nih an rak hmuhmi “Arfi” an hmuh tikah prophet kaa in rak chim chungmi “Arfi” kha a si cang, tiah fiang tein an hngalh i cucaah an biak. Cu lawng siloin a mah Jesuh hrimhrim nih, “kei cu dairel Arfi ceu ka si” tiah (Rev. 22:16) a ti. Jesuh cu kum tam tuk danah chimchung a rak si cangmi, prophet bia ning tein a chuakmi a si caah Pathian nih vawlei khamhtu ah a run thlahmi Pathian fapa cu a si hrimhrim, ti cu a fiang.

- Micah 5:2 ah “Mi khamhtu Messiah cu Judea peng Bethlahem khua ah a chuak lai” tiah prophet kaa in B.C. 700 hrawngah phuan chung a rak si cang. Kum 700 tluk a rauh hnuah, Marry cu Joshep he an i ham hnuah, Thiang Thlarau thawng in, nau a pawi. Nau ngeih a zatcuahmah ah khin kha lio chan Rom Siangpahrang Augustus thinlung chungah Pathian nih rian a tuan i Rom pennak chungah a ummi minung vialte an thawhkehnak khua cio ah kal in, minlaknak a tuahter hna. Palestine zong an dihlak in Rom kut tangah a rak um caah Joshep zong cu a nupi hmam cia Marry he an hringtu an pu David khua, Judea peng Bethlahem khua ahcun kal lo awk tha lo an si ve caah, an kal ve. Lampi laklawh hmun dangdang zongah nau va ngei diam kho a si ko nain kha thil vialte a phen ah riantuantu cu Pathian a rak si caah Bethlehem khua an phanh bakah, naute Jesuh cu a rak chuak (Luke 2:1-7). Hi hi nau ngeih ruah ah hramhram in an kal zong a si lo, siangpahrang nawlpek he aa chanthiam ruang sawhsawh zongah a si fawn lo, vawlei History cungah nawlngeitu Pathian caan khiah mi a rak a si. Bethlehem ah a chuak lai tiah rak chim chungmi ning tein, Jesuh cu Bethlehem khua ah a chuak taktak. Cu caah Jesuh cu vawlei khamhtu dingah van in a rung tummi  Pathian a si hrimhrim.

           

-Jesuh chuahnak, riantuannak, thihnak le thawhthannak nihhin B.C. chan lioah phuan chung a rak si cangmi prophet biaphuan 48 a tlinter. Cu caah kum zabu 1^st lio i Palestine ram ah a chuakmi Jesuh hi mi khamhtu dingah a chuak lai tiah rak timi Pathian, Biakam hlun chung zongah rak chim chung mipa cu a si hrimhrim tihi zumh lo awk a tha lomi biatak a si.

III. Jesuh chimmi le tuahsernak nih Pathian a si a langhter.

Matt. 9:2 ah Jesuh nih misualnak a ngeithiam. Judah mi nih hin minung hi kan sualnak ruangah kan zaw tiah an rak zumh. Cu caah mizaw cu a dam khawhnak hnga Pathian nih a sualnak a ngeihthiam, a hau tiah an zumh. ZAwtnak damnak caah misualnak ngaihthiam cu Pathian lawng nih a tuah khawhmi a si, tiah an zumh. An zumhning bantuk tein, Jesuh mizeng pa a amter tikah "Na sualnak kan ngaithiam" tiah a ti i a zawtnak in a dam taktak. Jesuh nih Pathian lawng nih tuahkhawhmi a tuah caah a mah cu Pathian taktak a si.

            

- Matt. 16:16 ah Peter nih nangmah cu a nungmi Pathian fapa na si a rak ti lio ah khan Jesuh nih aw bia dik na chim, Pathian thawngin na hngalh mi a si, a ti bak ko. Ka si lo! a ti hrimhrim lo. Cun Matt. 27:11 ah Pilate hmaiah Jesuh nih Judah siangpahrang a cuak dingmi (Messiah) cu ka si ko, tiah a ti. Cu lawng siloin pathian tiah auhmi a dang nih an tuah bal lomi, thihnak in a tho than i thlarau pum in ni 40 chung zultu hna sinah a um i, cu hnuah cun van ah a kai. Vawlei cungah biaknak founder hna lak ahhin pathian ka si tiah dengteo in aa ti ngam mi hi an um lo. Buddha zong nih pathian ka si a ti bal lo, cun Islam founder Muhammad zong nih pathian ka si a ti bal lo. An thih hnu lawngah pathian bantukin hun biak an si. Nain Jesuh nihcun Pathian a sinak kha a nun lio zongah a rak cohlan bak. Nihin ni tiang zongah Jesuh cu vawlei cungah minthang bik, chim tam bik, phuan tam bik,le mi nunnak thlentu tam bik a si peng ko rih. "Ka si" tiah a chimmi a chimning tein a tlinh khotu cu Jesuh Khrih lawng a si. Pathian ka si a ti tik zongah, a tuahsernak zeibantuk hmanh nih Pathian a si lo hlah maw, ti awk in a langhternak pakhat hmanh a um lo. Cu caah Jesuh cu Pathian hrimhrim a si.

Q 2: Jesuh cu Pathian taktak a si caah zeibantuk biaknak dah kan pek?

 “Biak” timi cu Pathian a simi lawng nih a hmuh dingmi a si. Jesuh cu Pathian taktak a si ti kan hngalh cang caah zeibantuk in dah kan biak, tihi a dohhnihnak ah tawi tein ruat ti rih hna u si. Mat. 2:.2 nakah mifim hna nih kan “Biak” lai an ti cun a v.8 nak ah Herod nih ka “biak” ve lai tiah a ti. Matthew 2 chunhah worship/biak timi sullam ngei tein, hmun hnih ah kan hmuh i a pakhatnak cu mifim hna an thinlung, an ruahnak le an thlarau in an hmuhmi Arfi cu Pathian biatlinnak mikhamhtu Messiah hmelchunhnak a si, ti kha fiang tein an hngalh caah an nun bak in, an rak “biak” mi a si. 

A pahnihnak cu mifim hna nih biak an timhmi a hmuh ruangah a diklomi lungthin he, keizong ka “biak” ve lai timi Herod a si. 

Cu bantukin hi ka ahhin atu kan chan ah a lar ngai mi biakning phun hnih kan hmuh: mifim hna bantuk in chung nung thlarau hruainak in biaknak le Herod bantuk in mi nih an tuah cio tiah a dikhman lomi lungthin he biaknak an si. Pathian kan biak tikah hin khrihfa chungkhar in a chuakmi ka si i midang zong an kal cio caah Sunday hna ah biakinn kal ve lo le ih lai rawlei lai hna thlacam ve lo cu mi hmai khah a si lo ti tuah ve ko ning ti phun a silo le Pathian ka biak lo ahcun dantatnak ka tong sual a silo le ka rum khawhnak hnga Pathian sinah ka pek a hau ti bantuk men ruangah Pathian a bia mi mitam pi kan um.

 Hi bantuk biaknak hi Herod biaknak bantuk a si caah Pathian ral a si. Hi bantuk in Pathian a bia mi na si sual ahcun Pathian ral ka si i hngalh law Pathian biaknak kongah an ruahning naa thlen khawhnak hnga thlacam colh ko. Cun Pathian kan biak tikah Pathian sin in hmuh kan duhmi a um ruangah si loin biak awk tlak hrimhrim a si zia kan hngalh caah chung nung thlarau nih bia lo kho lo in a cawnpiak ruangah a bia mi zong kan um ve. Hi bantuk biaknak hi Pathian lung a lawmhtertu biaknak dik tak cu a si. Jesuh Khrih cu zungzal Hell tla ding misual kan si ko lio caan ah a nunnak pek in kan lu a kan kantu Pathian a si. Sual chungah a thi cangmi nangmah le keimah kha kan thihnak hmun Pathian thinhunnak tangah a mah nunnak tu a run chiah i kan nih misual thi cia tu kha zungzal nunnak a kan pek. Sualnak a ngei lo sihmanhsehlaw kan mah ruangah misual thihnak vailam cungah tihnak fak bik a tuar (2 Cor. 5:21). Mi rum a si sihmanhsehlaw a si fahnak thawng in kan rum khawhnak hnga misifak ah a cang (2 Cor. 8:9). 

Van mi a thong thong nih an kulh i sui in remh mi khualipi van sui khua chungah an dong loin thangthat mi Pathian fapa nangmah le keimah khamh ruah ah hi vawlei cungi a hrin a si lio ah khan chuahnak hmun hmanh a rak ngei lo i caw inn chungah a chuak,  a thih lio caan ah khan vuinak hmun hmanh a rak ngeih lo caah mi thlan hlanh chom a hau. Vawlei cungah caan tawi te rian a tuan chungah zanihnak thathi hmanh ngei lo in ramlak tlang cungah ah a riak tawn, chun niceu ah hnangam te um caan ngei lo in mifir ko bang lungtum le thingtan an rak tawi tawn. A caah mifim fimnak, rumnak le thawnnak cu leidip tluk hmanh a si lo. A mah tan hau loin a vang cungmi pakhat au sehlaw vawlei cu a chung ummi vialte he minute pakhat ah a tei dih ko hnga. Sihmanhsehlaw misual a kan dawt tuk ruangah nisawh namchuknak cu thihnak tiang a tuar. 

Cu bantuk in a sunglawi mi Khrih dawtnak theih hnu ahcun “bia le a caah nunnak hman ve loin” um cu thutsia a rem ti lo. Paul nih 2 Cor. 5:14 “Khrih nih kan caah a ngeihmi dawtnak nih cun a kan uk” a ti bantuk in nang le keizong nih khrih nih a kan dawtnak a nganzia kan fian ahcun cu dawtnak nihcun a kan uk ve ko lai. Cu caah Pathian biak timi hi biakinn ah va kal i thla va cam le hla va sak ko khi si lo in kan pumpak nunah kan umnak paoh ah khrih dawtnak nih a kan ukmi le Khrih sunparnak ca i kan nun mi tu hi a rak si. Khrihfa catial thiam Rick Warren nihcun “Pathian sunparnak a petu na tuahsernak paohpaoh hi biaknak  a si” tiah a ti. Kan inn chungkhar kan nupi le kan pasal le sin kan biachim, kan holhrel le kan cawlcanghning thok in rian kan tuannak ah siseh, dor lamtlang ah thil kan cawknak ah siseh, lam kan phitnak ah siseh, rawl kan chuannak  siseh  kan tuahsernak kan cawl canghning vialte hi Pathian taktak a si ko buin sifaknak sang bik vailam cung thihnak tiang a kan dawtu Jesuh Khrih dawtnak nih a uk dih i Pathian sunparnak langhtertu an si ahcun cucu Khrih nih a coawk ah aa tlakmi biaknak cu a si.